به گزارش فانوس دریا متن این یادداشت که در روزنامه اقتصاد سرآمد منتشر شده است به شرح زیر است:
آیا ایران می‌تواند کشتی بسازد؟ این سؤال ازمبنا غلط است؛ زیرا ایران سال‌هاست که دارد کشتی می‌سازد. آن چه به عنوان سوال مطرح کردم، پاسخ جالب و متقنی از یک استاد شنیدم و بر آن شدم در این نوشتار، تمام پرسش‌های خود را در باره کشتی‌سازی ایران پس بگیرم و آن‌ها را تصحیح کنیم.
در نخستین نشست تخصصی روزنامه دریایی اقتصادسرآمد که با موضوع «کشتی و اقتصاددریامحور» برگزار شد، مهندس حسن‌رضا صفری- مدیرعامل موسسه رده‌بندی ایرانیان- پاسخ جالب و ارزنده‌ای به سوال من داد، هنگامی که پرسیدم آیا ایران می‌تواند کشتی بسازد؟ او گفت: این سؤال از مبنا غلط است؛ زیرا سال‌هاست که ایران دارد کشتی می‌سازد.
وقتی به پاسخ دقت می‌کنم می‌بینم واقعا همین‌طور است. اما آنچه در خبرها خواندم همین چند روز پیش قرارداد ساخت ۵۰ تاکسی دریایی بسته شده، و نیز افراماکس را به یاد می‌آورم و دو شرکت بزرگ صدار و ایزایکو در ذهنم به چرخش در می‌آیند و من متعجب از خود که چرا به این‌ها دقت نداشته‌ام؟ مساله از کجا آب می‌خورد و این سوال‌ها چگونه در ذهن یک روزنامه‌نگار دریایی جای خوش میکند؟
نقدهای منفی
مخالفان کشتی‌سازی در ایران، نقدهایی دارند و این نقدها بر اذهان اثرمی‌گذارد. آن‌ها به مواردی استناد می‌کنند:
رقبای بزرگ
آن‌ها اشاره می‌کنند به رقبای بزرگی که در سطح جهان وجود دارند مانند چین، ژاپن و کره جنوبی که بازار جهان را قبضه کرده‌اند و حتا رقبای بزرگ اروپایی را از ساخت کشتی منصرف کرده‌اند. کشورهایی که قبلا کشتی‌ساز بوده‌اند، اکنون کشتی‌سازی را کنار گذاشته و به سراغ ساخت تجهیزات رفته‌اند. این است که ایران در شرایط کنونی قادر به رقابت نیست و نمی‌تواند سهمی از بازار داشته باشد؛ اما این منتقدان نمی‌گویند پس ساخت افراماکس یا انعقاد قرارداد ۵۰تاکسی دریایی و امثال این‌ها چگونه به ایران می‌رسد؟
تقاضای پایین
منتقدان می‌گویند، به طور کلی بازار تقاضا اشباع شده و روند نزولی دارد. گاهی اشاره می‌کنند که بخشی از ظرفیت کشتی‌سازان بزرگی که نام بردیم، خالی است؛ با این حال کشورها تا سال‌های آتی، سفارش خود را ثبت کرده‌اند و نیازی به ثبت سفارش جدید ندارند.
نبود امکانات کامل و گرانی ساخت
می‌گویند امکانات کافی در ایران وجود ندارد و زیربنای لازم برای ساخت کشتی موجود نیست و این باعث گرانی ساخت کشتی درایران می‌شود که مشتریان را پر می‌دهد به سوی شرق دور.
زمان‌بر بودن ساخت
همچنین بر این باورند که ساخت کشتی، مانند ساخت خودرو نیست که به سرعت ساخته و تولید شود؛ بلکه فرایندی بسیار زمان‌بر است و باعث افزایش هزینه‌های سربار شده و قیمت نهایی را طوری بالا می‌برد که اقتصادی نیست.
مزیت تعمیر بر کشتی‌سازی
منتقدان ساخت کشتی بر این قاعده استوار هستند که اولا دنیا به سمت تعمیرات می‌رود و تعمیرات هم آسان‌تر است و هم به صرفه‌تر. مزیت ایران در تعمیر کشتی است نه ساخت آن.
فقط بدنه‌سازیم
منتقدان می‌گویند ما قادر به ساخت کشتی به طور کامل نیستیم؛ ما فقط بدنه سازیم و برای تجهیز کامل یک کشتی به خارجی‌ها وابسته‌ایم. اما این نکته را ذکر نمی‌کنند که ساخت کامل یک سازه در داخل کشور، تقریبا در هیچ کشوری مرسوم و اقتصادی نیست؛ برخی کالاها و تجهیزات تکمیلی را باید از خارج وارد کرد؛ مگر آن که قطعه یاتجهیزات مورد نظر به نحوی باشد که ساخت آن در کشور اقتصادی باشد و در کشتی‌ها پرکاربرد. در داخل کشور در شرف قطعه‌سازی هستیم؛ اما لزومی ندارد به سمت تجهیزات خاص که شمارگان آن محدود است برویم و بهتر است این نوع قطعات یاتجهیزات را از کشور سازنده وارد کنیم.
اما ما واقعا کشتی‌سازیم
و دلایل دیگری که اهم آن‌ها برشمرده شد. در مقابل این همه، یک واقعیت روشن پیش روی ماست که مدیر عامل موسسه رده‌بندی به درستی انگشت بر آن گذاشت چون همین الان ایران در حال ساخت کشتی است، نشان‌داد که:اول: ما واقعا کشتی‌ساز هستیم ایزایکو و صدرا در حال حاضر در حال ساخت کشتی هستند؛ کما این که از مشکلات حاشیه‌ای رنج می‌برند و چندی پیش اعتصاب کارگران ایزایکو نشان داد که این شرکت برای پرداخت حقوق کارگران خود دچار مشکل است.
اما توان مهندسان ما برای کشتی‌سازی یک چیز است، قابلیت و امکانات ساخت کشتی یک چیز و البته مشکلات اداری و مدیریتی چیز دیگر است. اعتصاب کارگران به معنای عدم قابلیت کشتی‌سازی نیست و دلایل دیگری دارد. به بیان دیگر، مشکلات کارگران نمی‌تواند بگوید که ما نمی‌توانیم سازنده کشتی باشیم.
نگاه راهبردی به کشتی‌سازی
دوم: برخی موافقان ساخت کشتی، نظر خاص و جالب و قابل تاملی دارند؛ مانند آن چه که دکتر شهراد کوکبی در نخستین نشست تخصصی کشتی و اقتصاد دریامحور بیان کرد. وی معتقد است که ما باید کشتی بسازیم؛ حتا با ضرر! دیدگاه این پژوهشگر که دانش‌آموخته دکترای کشتی‌سازی از فنلاند است، بر محور «دریانوردی راهبردی» استوار است.
دیدگاهی که می‌گوید باید با نگاه راهبردی در دریا حضور داشت و از کناره‌های خودی تا عمق دریاها و اقیانوس‌ها را در نوردید. دریاداری با نگاه راهبردی یک نتیجه مشخص دارد: ما باید و باید کشتی بسازیم حتا اگر ساخت کشتی برای ما از نظر اقتصادی صرفه نداشته باشد.
البته نگاه دقیق و کامل این نگرش را در متن اصلی نشست‌های تخصصی که به زودی منتشر می‌شود می‌توان دریافت کرد و با دقت مورد مطالعه و بررسی قرار داد؛ به هر روی، «نگاه راهبردی» انگار همه معادله‌های مرسوم اقتصادی را بر هم می‌زند و رویکرد ایران به کشتی‌سازی را تایید و تاکید میکند.
از پایین به بالا
جمعی هم هستند که هم به کشتی‌سازی در ایران قائلند و هم ایران را کشتی‌ساز می‌دانند. اینان قابلیت مهندسان ایرانی را بسیار باشکوه توصیف می‌کنند و توان کشتی‌سازی را امری ثابت‌شده می‌دانند؛ اما به رویه کشتی‌سازی ایراد وارد می‌کنند. اینان می‌گویند: ما باید از کشتی‌های کوچک(مانند تاکسی‌های دریایی) شروع کنیم و به مرور رو به ساخت کشتی‌های بزرگ بیاوریم و نه بر عکس. اینان رویه کنونی را که تاکیدبر ساخت کشتی‌های بزرگ دارد را نکوهش می‌کنند و آن را موجب زیان بزرگ به اقتصاد کشور می‌دانند.
و اما نتیجه
به نظر می‌رسد نتیجه ای جز پذیرش توان کشتی‌سازی ایران نداریم. کشتی در حال حاضر واقعا دارد ساخته می‌شود و البته روابط عمومی کشتیسازها چنان که باید و شاید خوراک خبری و فکری به جامعه نرسانده‌اند. شاید مردم همچنان بر اساس تبلیغات منفی که خودروسازها مسبب آن هستند، منطق همه سازه‌ها را با پراید مقایسه می‌کنند. «وقتی نمی‌توانیم پرایدبسازیم، چطور می‌توانیم کشتی بسازیم؟»
این گویش منفی‌باف‌هایی است که سایپا گزک به دست آن‌ها داده است و در مقابل، روابط عمومی کشتیسازها فعال و موثر عمل نکرده‌اند که بتوانند این مقایسه را بشکنند. واقعیت این است که افراماکس ها در حال حاضر در صنعت حمل و نقل نفت فعالیت می‌کنند و افراماکس های بعدی در حال ساخته شدن اند. درست است که روند کند ساخت این کشتی‌های غول‌پیکر ذهن را آزار می‌دهد؛ اما با تمام فشارها و تحریم‌ها و ناکارآمدی‌های مدیریتی، در حال ساخت است.
اصولا باید دو کار خوب کرد: اول: حساب مهندسان و متخصصان و کارگران را از مدیران و بازی‌های سیاسی جدا کرد. و دوم: باید واقع‌بینانه کشتی‌های ساخت ایران را در آب های ایران و جهان به تماشا نشست و سپس قضاوت کرد. تا دیگر نپرسیم آیا ایران کشتی می‌سازد؟ و به جایش بپرسیم:
- چرا ساخت کشتی در ایران به کندی صورت می‌گیرد؟
- چرا در کشتی‌سازهای بزرگ ما مشکل حقوق پرسنل وجود دارد؟
- چرا در بازار جهانی تقاضا برای ساخت کشتی سهم بیشتری نداریم؟
- چرا برخی امکانات لازم در کارخانجات کشتی‌ساز ما نیست؟
- و چرا کشتی‌سازی از کوچگ و بزرگ در ایران توسعه بیشتری پیدا نمی‌کند؟
